Tràn dịch màng phổi là gì?

Tràn dịch màng phổi

ThS.BS. Nguyễn Hồng Đức

Nguyên Trưởng khoa Phòng Khám – Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch

Cố vấn chuyên môn Trung tâm điều trị bệnh hô hấp Phổi Việt

Mỗi lá phổi trong lồng ngực được bao quanh bởi 2 lớp màng rất mỏng gọi là màng phổi. Hai lớp màng này tạo thành một khoang ảo, bình thường chỉ có vài ml dịch để giúp cho bề mặt màng phổi được trơn láng khi cọ sát vào nhau. Khi có một bệnh lý nào đó có ảnh hưởng đến màng phổi, dịch của cơ thể có thể tích tụ lại trong khoang màng phổi. Khi đó ta nói có tràn dịch màng phổi. Tràn dịch màng phổi là biểu hiện thường gặp của nhiều loại bệnh khác nhau. Ở Việt Nam, những bệnh thường gặp là nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi là: lao, ung thư, suy tim, gan, thận, và viêm phổi.


1. Triệu chứng khi có tràn dịch màng phổi:

Màng phổi có rất nhiều mạch máu và thần kinh. Khi bị tổn thương, triệu chứng đầu tiên chính là đau. Đau của bệnh lý màng phổi rất đặc biệt, gọi là đau ngực kiểu màng phổi. Tùy vị trí bị tổn thương mà bệnh nhân có thể cảm thấy đau ở vị trí khác nhau. Màng phổi vùng giữa ngực cho cảm giác đau tại nơi đó. Nhưng do phân bố thần kinh chung, tổn thương màng phổi vùng ngòai cơ hoành có thể gây đau ở bụng. Tổn thương màng phổi vùng giữa cơ hòanh hoặc trung thất lại gây đau ở cổ. Tuy nhiên dù đau ở đâu thì đau do màng phổi cũng đều có đặc điểm là đau tăng lên khi hít sâu, khi ho. Nguyên do là màng phổi bị kéo căng và cọ sát nhau nhiều hơn khi người bệnh thực hiện những thao tác đó. Khi tràn dịch lâu ngày, cảm giác đau mất dần đi, khi đó người bệnh có thể chỉ còn cảm giác tức nặng bên ngực bị bệnh mà thôi.

Rất nhiều trường hợp đau do tràn dịch màng phổi bị chẩn đoán là đau dây thần kinh liên sườn.

Khi có dịch trong khoang màng phổi, phổi bị ép lại. Do đó người bệnh sẽ có cảm gíac khó thở. Khó thở nhiều hay ít là tùy dịch nhiều hay ít, tùy người bệnh có bệnh kèm theo hay không, tùy tình trạng phổi trước đó và hiện nay.

Bệnh nhân có thể có ho. Thường chỉ là ho khan, nhưng khi có bệnh trong phổi thì ho có thể có đàm. Ho làm đau ngực tăng thêm.

Triệu chứng toàn thân có thể là sốt.

2. Làm thế nào để chắc chắn có tràn dịch màng phổi:

Để chắc chắn có dịch trong màng phổi thì phải rút được dịch từ khoang màng phổi. Bác sĩ sau khi khám bệnh, chụp x-quang và siêu âm nếu cần để xác định vị trí thuận lợi nhất, sẽ dùng ống tiêm hút dịch ra. Dịch này được dùng để xét nghiệm nhằm truy tìm nguyên nhân gây tràn dịch. Thường người ta sẽ đo nồng độ protein và vài chất đặc biệt khác, nhuộm để quan sát các tế bào hiện diện trong dịch và có thể lấy dịch nuôi cấy vi trùng. Nếu dịch quá nhiều làm người bệnh khó thở, Bác sĩ sẽ giải tỏa bằng cách rút nhiều dịch để giúp phổi dễ giãn nở hơn. Chọc hút dịch màng phổi tuy là một thủ thuật thông thường, nhưng cũng cần thận trọng để tránh những tai biến đáng tiếc.

3. Những nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi:

Tùy theo tuổi, thói quen đời sống, các nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi thường gặp có thể khác nhau chút ít từ vùng này vùng khác trên thế giới. Ở Việt Nam, những bệnh thường gặp gây nên tràn dịch màng phổi là lao, ung thư, viêm phổi, suy tim

- Lao màng phổi: rất hay gặp, nhất là ở người trẻ tuổi. Điển hình là một người đang khỏe mạnh, sau ít ngày thấy mệt mỏi, có cảm giác đau lói một bên ngực, có thể thấy khó thở, sốt nhẹ, ho khan. Khám bệnh, chụp phim thấy trắng một bên phổi do có dịch trong khoang màng phổi.Có thể có cả lao phổi kèm theo. Bệnh đáp ứng tốt với điều trị bằng thuốc kháng lao.

- Ung thư: ung thư của phế quản-phổi có thể gây tràn dịch màng phổi do tế bào ung thư xâm lấn vào màng phổi hoặc gián tiếp do bít tắc các đường dẫn lưu dịch từ màng phổi đi ra. Bệnh nhân thường là người lớn tuổi, nghiện thuốc lá, ho dai dẳng từ trước đó, khó thở ngày càng nhiều. Cũng có khi là ung thư từ nơi khác chạy vào màng phổi.

- Suy tim: tim suy không thể bơm hết máu từ phổi đổ về, máu ứ lại trong phổi làm cho huyết tương thoát khỏi mạch máu vào khoang màng phổi. Người bệnh khó thở do suy tim, nay có dịch màng phổi khó thở tăng thêm, ho, phù chân, …Chẩn đoán không khó khăn.

- Viêm phổi: phổi bị nhiễm trùng rồi vi trùng lan ra màng phổi hoặc vùng phổi bị nhiễm trùng quá gần màng phổi làm màng phổi bị kích thích tiết ra dịch. Trường hợp này không điều trị đúng dịch sẽ thành mủ màng phổi, điều trị khó khăn.

Ngoài ra còn rất nhiều nguyên nhân khác có thể gây tràn dịch màng phổi, từ phong thấp đền xơ gan hay sau khi mổ tim. Bác sĩ sẽ khám và làm các xét nghiệm cần thiết để tìm nguyên nhân, khi đó điều trị mới mong có kết quả.

Điều trị nguyên nhân gây tràn dịch màng phổi có hiệu quả, dịch tự mất đi. Có thể sau đó không có bất kỳ di chứng gì như trong trường hợp lao, viêm phổi, …Người bệnh có thể tập thêm vật lý trị liệu để việc hô hấp mau về bình thường.

Tóm lại, tràn dịch màng phổi thường gặp, cả người lớn lẫn trẻ em. Tràn dịch màng phổi chỉ là biểu hiện của một bệnh nào đó của phổi hoặc của cơ quan khác. Nguyên nhân có thể là do nhiễm trùng như lao, viêm phổi, hoặc do ung bướu, suy tim, bệnh toàn thân, ….Ngay khi thấy có đau ngực kiểu màng phổi, khó thở, cần đi khám Bác sĩ để phát hiện sớm tràn dịch, tìm nguyên nhân để điều trị tận gốc.